موانع توسعه گردشگری در ایران شامل محدودیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است که صنعت توریسم را مختل کرده است. گردشگری صنعتی با آهنگ رشد فزاینده در دنیا است که سهم بزرگی از توسعه اقتصادی کشورها را به خود اختصاص داده است. کشورهای مختلف با ارائه انواع تسهیلات گردشگری سعی در رونق هرچه بیشتر آن دارند.
صنعت گردشگری در ایران نیز از پتاسیل بسیار بالایی برخوردار است. قدمت تاریخی و طبیعت چهار فصل ایران بستر لازم را برای توسعه این صنعت فراهم کرده است. اما علی رغم وجود جاذبه‌های بسیار زیاد این صنعت در کشور ما تقریباً هیچ جایگاهی ندارد. موانع توسعه گردشگری در ایران بسیار زیاد هستند. مشکلات و موانع توسعه گردشگری از منظر محیط کلان شامل عوامل مختلفی می‌شود که در اینجا به اختصار به بیان آنها خواهیم پرداخت.
موانع سیاسی توسعه گردشگری
موانع سیاسی اولین و شاید تاثیرگذارترین موانع پیش روی توسعه صنعت گردشگری محسوب می‌گردد. زیرا عملکرد کلیه بخش‌ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر سیاست‌گذاری‌ها و خط و مشی‌های کلان یک کشور است. عمده موانع شناسایی شده سیاسی در رابطه با توسعه گردشگری در ایران عبارتند از:
- فقدان پرواز مستقیم به مقصد ایران
- تحریم‌های بین‌الملل و چالش‌های ایران با غرب
- تبلیغات منفی علیه ایران
- مدیریت صنعت گردشگری بصورت دولتی و نهادی
- مدیریت بیشتر هتل‌ها توسط بخش دولتی و نهادها
- وابستگی شرکت‌های هواپیمائی به دولت
- نبود احساس امنیت برای گردشگران به دلیل فضا سازی سیاسی صورت گرفته
- مشکلات مربوط به نهاد سازی و تعیین مسئولیت‌های مربوط به هر یک از بخش‌ها
- عدم تمایل جدی برای سرمایه گذاری خارجی به دلیلی نبود ثبات سیاسی و اقتصادی
موانع اقتصادی توسعه گردشگری
موانع اقتصادی پیشروی صنعت گردشگری که شناسایی راهکارهای مناسب برای برنامه‌ریزی و رفع آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند از نظر خبرگان فعالین این حوزه عبارتند از:
- تکیه اقتصاد ملی کشور به درآمدهای نفتی
- عدم تطابق جاده‌های کشور با استانداردهای بین‌المللی
- نا مناسب بودن راه‌های فرعی که برای دسترسی به مراکز عمده آثار باستانی و تاریخی احداث شده اند.
- فرسودگی صنعت حمل و نقل و عدم تناسب آن با نیازها
- عدم امکان رزرو هتل و خرید بلیت و…
- نبود تبادلات بانکی مناسب با نظام بانکی جهانی
- نبود سرمایه گذاری‌های مناسب دولت برای ایجاد زیر ساخت‌ها و بسترهای لازم
- نبود زیر ساختهای لازم برای توسعه گردشگری
موانع اجتماعی توسعه گردشگری
علاوه بر موانع سیاسی و اقتصادی موانع اجتماعی و فرهنگی نیز در توسعه صنعت گردشگری در کشور وجود دارد. به نظر می‌رسد فرهنگ عمومی کشور پذیرای گردشگران خارجی نیست. افراط در مهمان‌نوازی و برخورد رودرو و تفریط در دزدی و آزار گردشگران در خفا حقیقی غیرقابل کتمان است. مهم‌ترین موانع توسعه گردشگری از منظر اجتماعی عبارتند از:
- بی توجهی به نقش چهره‌های شاخص بین‌المللی و افراد مشهور در جلب توجه افکار جهانی به کشورمان
- عدم عزام سفرای فرهنگی
- عدم توجه به آرایش شهری، آراستگی ظاهری افراد، پاکیزگی معابر و ساختمان‌ها
- رعایت نکردن نظم اجتماعی و قوانین و مقررات
- وجود قوانین اسلامی در ایران که گردشگران را وادار به پوشش و پرهیز از برخی تفریح‌ها می‌نماید
- کم بودن رویدادهای فرهنگی از جمله تئاترها، فستیوال‌ها و جشنواره‌ها و …
- رفتارهای منافی جذب گردشگر توسط مردم
- تعریف نشدن ارزش‌ها و تبدیل نشدن انها به کد‌ها رفتاری و کم رنگ بودن
- عدم تلاش برای فرهنگ سازی در سطح کلان توسط ارگانها و نهادها
- عدم بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های منحصر به فرد ایرانی همچون، موسیقی، شعر، هنر و ….
سایر موانع توسعه گردشگری
عوامل فناوری
- نبود جاذبه‌های دست ساز و مصنوعی
- عدم طراحی سیستم اطلاعات گردشگری و توریستی در کشور
- عدم امکان خرید بلیت و رزرو هتل و.. به دلیل نبود زیر ساختهای فناوری
- عدم بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌های نوین مانند کوچ‌سرفینگ
عوامل قانونی
- عدم تدوین شدن استانداردها و ضوابط فنی
- حضور دستگاه‌های موازی در تشکیلات گردشگری
- مشکلات و معضلات مربوط به ایجاد کسب‌وکار در کشور
- نبود نظام بیمه‌ای مناسب برای گردشگران برای اطمینان از دریافت خدمات به موقع و مناسب در صورت نیاز
عوامل محیط زیستی
- عدم تدوین شدن چارچوب‌ها و قوانین مرتبط با حفظ محیطزیست
- عدم شناسایی و برنامه‌ریزی برای کلیه جاذبه‌های طبیعی کشور
- بهره برداری نامناسب از جاذبه‌های طبیعی و آسیب دیدن آنها
عوامل رقابتی
- وضعیت بازاریابی و تبلیغات گردشگری
- سطح پایین رقابت‌پذیری در گردشگری
- نبود رقابت بین ارکان گردشگری برای بهبود سطح خدمات
موانع مدیریتی
- نبود ثبات مدیریتی
- عدم تدوین برنامه راهبردی در صنعت گردشگری
- عملکرد مدیران بر اساس سلایق شخصی نه نقشه راه تدوین شده
- نبود نگرش علمی به گردشگری
- نبود تفکر سیستمی و اقتضایی برای مدیران
- عدم توجه به عملکرد و سیاست‌های کشورهای موفق در امر گردشگری
- تفاوت در سطح دیدگاه مدیران سطح کلان و مدیران سطح بنگاه
- تغییر سیاست‌های سطح کلان با تغییر دولت‌ها
خلاصه و جمع‌بندی بحث
یکی از موارد بسیار مهمی که در ذهن جهانیان می‌تواند به ایجاد تصویر ذهنی منفی کمک کند، عدم تبیین حقوق گردشگری در ایران است. جهانگردان معمولاً علاقه‌مندند به مقصدهایی سفر کنند که از نظر امنیت و امکانات و خدمات زیربنایی، چارچوب قوانین و مقررات حقوقی مشخصی در ارتباط با گردشگران خارجی داشته باشد. این امر نقش قابل‌توجهی در ایجاد تصویر ذهنی مثبت و در نهایت جذب گردشگر خواهد داشت.
هر گردشگر حق دارد به اطلاعات حقوقی، امنیتی و قضایی مربوط به خود در کشور محل سفر خود دسترسی داشته باشد. مواردی مانند حقوق گردشگری که مرتکب جرم شده و نمی‌دانسته در مقصد عمل مذکور جرم است. جرائم علیه گردشگران، حقوق گردشگر در مقابل جرائم میزبان، حقوق گردشگر در مقابل ارائه‌کنندگان خدمات، حقوق گردشگر در ارتباط با دیگر گردشگران. وجود این اطلاعات و اطلاعات حقوقی متعدد دیگر، در ایجاد تصویر مثبت ذهنی و احساس امنیت نقش بسزایی خواهد داشت. لذا تدوین نظام حقوقی گردشگری که در آن به مواردی از این قبیل پرداخته باشد، یک ضرورت است.
