مدل گردشگری باتلر الگویی برا توسعه صنعت توریسم است که از مقبولیت بالایی برخوردار است. پیرامون گردشگری و برنامه‌ریزی آن از گذشته تا اکنون مطالعات بسیاری توسط پژوهشگران و پژوهشگران صورت پذیرفته است. به گونه‌ای که از دهه ۱۹۳۰ به بعد گردشگری و تفریح سوژه تحقیقات جغرافیایی انگلو ساکسون و آمریکا بوده است.
طی دهه ۱۹۶۰ میلادی بازبینی‌های تأثیرگذاری در مورد جغرافیای گردشگری و تفریح انجام گرفته است. جغرافیای گردشگری درکمک‌های اساسی به توسعه محیطی در علوم منطقه‌ای مطرح گردید. در این بین مدل‌های مختلفی نیز در رابطه با توسعه گردشگری ارائه گردید. یکی از مدل‌های مطرح شده با عنوان مدل گردشگر باتلر شناخته می‌شود.
باتلر مدل خود را در سال ۱۹۸۰ با توجه به تحقیقاتی که در زمینه توسعه گردشگری انجام داد با عنوان «چرخه زندگی مقصد» ارائه داد. او برای توسعه گردشگری مراحل مختلفی را بر می‌شمرد که در شکل زیر نشان داده می‌شود. در این نوشتار در پی آن هستیم که به بررسی مدل گردشگری باتلر بپردازیم.
مراحل توسعه گردشگری در مدل باتلر
مراحل توسعه گردشگری در مدل باتلر عبارتند از:
- کشف
- وارد عمل شدن
- توسعه
- تحکیم بخشی
- رکود
- نوسازی
اولین مرحله در فرآیند توسعه گردشگری مر حله « کشف» است. باتلر عقیده دارد که برای یک شهر تعداد معدودی گردشگر وجود دارد و اثرات اقتصادی گردشگری کم است. تعداد گردشگران به اندازه‌ای نیست که سبب فراهم آوردن امکانات خاصی باشد، زیرا عوائد دریافتی کم است. ارتباط گردشگری با اقتصاد محلی بسیار کم است و افراد محلی، منطقه خود را در کنترل خود دارند.
دومین مرحله با عنوان مرحله «وارد عمل شدن» نامیده می‌شود. این مرحله افزایش فعالیت‌های گردشگری است. در این مرحله تعداد گردشگران شروع به افزایش می‌کند. در این مرحله معمولاً گردشگران مدت اقامت کوتاهتر اما با تعداد بیشتری به یک مکان مقصد می‌آیند. مؤسسات تجاری شروع به احداث خدمات و امکانات تخصصی گردشگری می‌کنند.
در مرحله توسعه؛ رشد سریع گردشگر و تغییرات دراماتیک در همه جنبه‌های بخش گردشگری در یک مدت زمان نسبتاً کوتاه بوجود می‌آید. این مرحله نیز مانند سایر مراحل مدل به صورت انتقالی صورت می‌گیرد تا اینکه به سرعت صورت گیرد. نرخ رشد واقعی صنعت گردشگری و خصوصیات رشد بستگی به عوامل جاذب و تلاش هایی داردکه برای کنترل مدیریت گردشگری می‌شود.
مرحله چهار با عنوان « تحکیم بخشی» نامیده می‌شود. در این مرحله نرخ رشد گردشگران و سایر فعالیت‌های مربوط به گردشگری کاهش می‌یابد گرچه تعداد واقعی گردشگران درحال افزایش است. برطبق نظر باتلر، کل تعداد بازدیدکنندگان در یکسال بیش از جمعیت ساکن در مقصد است. آنچه در این مرحله اهمیت دارد این است که سطح توسعه گردشگری بیش از ظرفیت‌های کشش محیطی، اقتصادی و اجتماعی مقصداست و سبب روبه زوال رفتن محصول گردشگری می‌شود.
مرحله رکود و نوسازی در مدل گردشگری باتلر
مرحله رکود مرحله بعدی است که به آن مرحله اشباع نیز گفته می‌شود. در مرحله رکود مشکل افزایش ظرفیت بر یا ظرفیت بیش از اندازه شکل می‌گیرد و این مساله سبب زوال محصول گردشگری می‌شود. مقصد ممکن است دارای امکانات بالای گردشگری باشد اما سبب افزایش گردشگران نشود. گردشگران مراجعه کننده معمولاً تکراری هستند.
ممکن است مرحله رکود برای مدتی وجود داشته باشد و پس از آن، ممکن است دو حالت افزایش و یا کاهش در تعداد گردشگران مراجعه کننده به وجود آید. حالت کاهش زمانی وجود می‌آید که گردشگرانی که مکرر می‌آیند با محصولاتی که عرضه می‌شود راضی هستند. بعضی از بازدیدکنندگان قبلی فوت کرده اند یا قادر به سفر کردن نیستند. در این مرحله معمولاً تلاشی توسط کسانی که فعالیت گردشگر را در مقصد کنترل می‌کنند صورت نمی گیرد و یا تلاش‌ها ناموفق هستند.
مرحله نوسازی؛ که منظور از آن، تجدید ساختار مقصد است. در مدل باتلر اینگونه شرح داده می‌شد که بعد از مرحله رکود؛ مرحله تجدید ساختاری اتفاق می‌افتد. به عقیده باتلر تجدید ساختار زمانی اتفاق می‌افتد که محصولات جدید گردشگری عرضه شده و یا تصوری جدید متفاوت از مقصد برای مردم بوجود آید. باتلر یکی از سه حالت‌های ممکن بعد از مرحله رکود پیشنهاد می‌کند.
سه حالت ممکن عبارتند از:
- کاهش
- ادامه حالت رکود
- تجدید ساختار
در حالیکه به نظر می‌رسد که ابتدا مرحله کاهش و بعد مرحله تجدید سازی اتفاق می‌افتد. توصیه می‌شود که آنچه به عنوان محصولات جدید گردشگری عرضه می‌گردد حالت جدید و منحصر به فرد داشته باشد. استنباط از تجارب به دست آمده این است که مرحله تجدید سازی کمتر به صورت «خود به خود»صورت می‌گیرد بلکه به طی یک مرحله سنجیده و یا به کارگیری استراتژی‌های مناسب ایجاد می‌شود.
خلاصه و جمع‌بندی
مدل توسعه گردشگری باتلر شامل مرحله کشف، وارد عمل‌شدن، توسعه، تحکیم، رکود و نوسازی است. در مرحله کشف ارتباط با گردشگران معمولاً صمیمی است و با آنها به عنوان مهمان افتخاری رفتار می‌شود. این مرحله، مرحله کشف نامیده می‌شود. فعالیت گردشگری به صورت رسمی وجود ندارد و در حاشیه قرار می‌گیرد. در این مرحله گردشگران معمولاً ناگزیر به تطبیق خود با شرایط محلی هستند.
در مرحله وارد شدن مهمانخانه‌ها و هتل‌های کوچک و مکان هایی برای غذا خوردن احداث می‌شود که به فراهم آوردن راهنما و فعالیت‌های گردشگری کوچک می‌پردازند. بعضی از مردم به سادگی یک یا دو اتاق برای گردشگران، در خانه‌های خود فراهم می‌کنند. تعدادگردشگران به اندازه‌ای است که عوائد کافی به همراه دارد. مرحله اثرات افزایشی وجود می‌آید یعنی فراهم آوردن امکانات گردشگری امکانات بعدی را با خود به همراه می‌آورد و جذب یک گردشگر سبب جذب گردشگرهای بعدی می‌شود. خدمات رسانی به گردشگران به صورت رسمی صورت می‌گیرد و اجتماع، به تدریج خود را با فعالیت‌های گردشگری و حضور گردشگران تطبیق می‌دهد.
در مرحله توسعه مقصد گردشگری وارد یک سیستم یکپارچه رسمی گردشگری می‌شود که سیستمی از شرکت‌ها و بنگاه‌های غیرمحلی و فراملی است و فعالیت گردشگری در قالب یک ساختار کاملاً سازمان یافته صورت می‌گیرد. هتل‌های کوچک تبدیل به هتل‌های بزرگ می‌شوند. در این مرحله دورنمای گردشگری شکل گرفته و مقصد حالتی فراملی می‌یابد. در مرحله تحکیم، گردانندگان گردشگر و زنجیره هتل‌ها سفرهای توریستی را ترتیب می‌دهند و مقصد، جزئی از یک سیستم یکپارچه می‌شود و گردشگر بر اقتصاد منطقه غالب است. جاذبه‌های موجود حالت تخصصی و غیرمنحصر به فرد به خود می‌گیرند. علاوه بر این فصلی بودن فعالیت گردشگری مانعی برای اقتصاد منطقه است.
